Adına web3 dediğimiz dünyanın temelinde merkeziyetsizlik yatıyor. En kısa haliyle ifade etmek gerekirse merkeziyetsizlik için “merkezi bir otoriteye güven duyma zorunluluğunun ortadan kalkması” hali diyebiliriz. Merkeziyetsizliğin blokzincir dışında son zamanlarda sıklıkla yan yana geldiği bir başka alan ise yapay zeka.
Bir adım geriye attığımızda OpenAI’ın ChatGPT ile başı çektiği, 2022’de hız kazanan LLM (büyük dil modelleri) teknolojisiyle beraber üretken yapay zekanın da bir numaralı gündem maddesi haline geldiğini görüyoruz. Hemen ardından da merkeziyetsiz yapay zekayı sıklıkla duyar olduk. Bunun sebebi ise, yapay zeka için verinin mahremiyeti, şeffaflığı ve çıktıların doğrulanabilirliğinin son derece önemli olması. Bir başka deyişle; yapay zekanın merkeziyetsizliği.
Merkeziyetsiz yapay zekanın yeni bir kavram olmadığını da söylemeliyim. Ancak hem yapay zeka alanında yaşanan gelişmeler hem de blokzincir teknolojilerinin olgunlaşmasıyla bu kavramı son zamanlarda çok daha fazla duymaya başladık ve duymaya da devam edeceğiz gibi duruyor.
Teknik detaylara girmeden açıklamak gerekirse; merkeziyetsiz yapay zeka, veri ve algoritma işlemlerini geniş bir kullanıcı ve cihaz ağı (node’lar) arasında dağıtır. Kullanıcıların kendi verileri üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmalarını ve verilerini dış dünyayla paylaşmadan içgörü sahibi olmalarını sağlar. Yani merkeziyetsiz yapay zeka ile;
- Kişisel verileri üçüncü taraf araçlarla paylaşmadan yapay zeka algoritmalarından sonuçlar almak,
- Merkezi bir otoriteye güvenmek zorunda kalmadan yapay zeka algoritmalarının işleme ve karar verme süreçlerini yürütebilmek,
- Kişilerin kendi yazdığı yapay zeka algoritmalarını kolayca bir ağ üzerinde paylaşabilmek,
- Blokzincire entegre yapısı sayesinde kriptografik şifreleme, sıfır bilgi ispatı gibi teknolojileri kolayca kullanabilmek ve
- Yapay zeka algoritmalarının beslendiği veri setlerini kimsenin değiştiremeyeceği ve bir şekilde merkeziyetsiz veri saklama platformlarında tutabilmek mümkün olacak.
Merkeziyetsiz yapay zeka alanında öne çıkan başlıklar neler?
Merkeziyetsiz yapay zeka şemsiyesi altında çok fazla dikkat çeken başlık var. Örneğin açık kaynak kodlu yapay zeka modelleri, başta Meta olmak üzere çok sayıda dev şirketin ana odağı haline gelmiş durumda, ki bu da merkeziyetsiz yapay zekayı destekleyen bir durum. Merkeziyetsiz kaynak (kaynak birimleri yani çipler ve bellekler) paylaşımı, akıllı kontratlar üzerinde koşan ‘AI ajanları’ akla gelen diğer alt başlıklar.
AI ajanlarını bir örnekle açmak gerekirse; geçtiğimiz yılın eylül ve ekim ayları arasında Gnosis ağındaki SAFE işlemlerinin yarısından fazlası AI ajanları tarafından gerçekleştirildi. Bir başka deyişle bu işlemler insanların kodladığı ama otonom hareket eden yapay zeka algoritmaları tarafından gerçekleştirildi. Diğer yandan, Avalanche’ın Haziran 2023’te duyurusunu yaptığı AvaGPT ise ChatGPT benzeri bir arayüzde konuşarak, blokzincir üzerinde işlem yapılabilmesini sağlıyor. AvaGPT de ‘yapay zeka kullanarak blokzincirde işlem yapma’ kategorisinde dikkat çekiyor. Diğer yandan yapay zekanın geliştiriciler nezdinde erişilebilir olması için merkeziyetsiz kaynak kullanımı, yani yapay zekanın ortaya çıkması için gereken çiplerin blokzincir üzerinde paylaşıldığı projeler de oldukça değerli.
Merkeziyetsiz yapay zeka spektrumu
Bugünkü web3 şirketlerine baktığımızda merkeziyetsizliğin de aslında bir spektrum olduğunu görüyoruz. Kabul etmek gerekiyor ki hem şirketlerin ilk günden tamamen merkeziyetsiz olmaları yönetişim açısından kolay değil hem de günümüz teknolojisinde bir takım kısıtlar var. İş modeline, ürüne ve şirkete göre çoğu zaman güvenlik, ölçeklenme ve merkeziyetsizlik arasında bir denge kurmak gerekiyor. Bu da bizi her şirketin gerek duyduğu ve istediği kadar merkeziyetsiz olduğu piyasa koşullarına götürüyor. Benzer bir spekturumu yapay zekanın merkeziyetsizliği noktasında da yaşayabiliriz.
Son olarak; Meta gibi dev şirketler, akademisyenler ve kanaat önderlerinin yapay zekanın merkeziyetsiz oluşuna dair söylemleri her geçen gün dozunu arttırıyor, bu durum kuşkusuz merkeziyetsiz yapay zekanın geleceğinde belirleyici olacaktır.
İnternet çağının gördüğü en büyük devrimlerden olan blokzincir ile yapay zekanın kesişimi gelecekte pek çok değişikliğe gebe. Önü açık bir alan ama her şeyden önce oldukça heyecan verici.
Bu içerik en son 28 Mayıs 2024 tarihinde güncellenmiştir.
