Ülkemiz kripto para dünyasında saygın bir yere sahip. Yerli kripto para işlem platformları da işlem hacmi olarak dünyada önemli seviyelere gelmeye başladı. Örneğin Paribu, geçtiğimiz aylarda bazı günlerde aynı dakika içinde işlem yapan ziyaretçi sayısında 200.000’i gördü. Bunun tam olarak ne anlama geldiğini bu yazımda işlemek istedim.
Cemil Şinasi Türün
Paribu Danışma Kurulu Üyesi
Dünyada anlık olarak milyonlarca kişiyi veya daha fazlasını ağırlayan çok sayıda internet sitesi var. Bu eskiden böyle değildi, buraya adım adım gelindi. Bundan 20 yıl kadar önce Türkiye’deki toplam internet kullanıcısı sayısı iki buçuk milyon olarak tahmin edilirken ulusal bir kampanya için basit bir HTML site yapmıştık. Bir içecek şirketi için yaptığımız sitenin reklamı TV’lerden akşam saatlerinde yayınlanıp da sitenin adresi reklamın sonunda belirince, birdenbire tüm ülke bizim siteye akmıştı: Bir saat içinde tam 2 milyon tekil ziyaretçinin sitenin kapılarını nasıl yıktığına gözlerimle şahit olmuştum. O gün o mütevazı sitemiz zar zor ayakta kalmıştı, ki düşünün çok basit, sadece bir iki sayfalık bir siteydi.
Özel işletim sistemi mimarileri geliştirildi
Dünyada zamanla çok ziyaret edilen siteler ortaya çıkmaya başladı ve ziyaretlerin yüksek rakamlara ulaşması ile konu önce Yahoo ve Google’ın daha sonra Facebook, YouTube gibi sosyal sitelerin ve arama motorlarının Ar-Ge konusu oldu. Anlık ziyaretçi sayılarının milyonlara geldiği web siteleri inşa edilmeye başlandı. Ancak bunlar ziyaretçilerin kendi aralarında değil birebir siteyle etkileşimde olduğu yerlerdi. Önce Facebook, daha sonra Instagram ve nihayet WhatsApp gibi uygulamalarla hem yoğun trafik hem de kullanıcılar arası etkileşim yüksek seviyelerde yapılabilir hale geldi. Kullanıcılar aralarında “chat” yapabilir, birbirlerine hızla mesaj ve resim yollayabilir oldular.
Google arama motoru uzun bir zamandır global bir ağın üzerinde işliyor ve bilgiler dev bir küresel RAM’de tutuluyor, yani Google saf elektronik uzayda yaşıyor. Hiçbir veri diske yazılıp okunmuyor, bu sayede de anlık olarak 100 milyon ziyaretçiye çok hızlı hizmet verebiliyor. Bunu yapabilmek için özel işletim sistemi mimarileri geliştirildi. Hadoop adlı açık kaynak teknoloji bu tür yoğunlukları kaldırmak için tasarlandı.
Ancak hâlâ bu sitelerin içinde finansal işlemler yapılmıyordu. İnsanlar sadece arama yapıyor, aralarında muhabbet ediyorlar ya da kedi resimleri paylaşıyorlardı. Arada bir siteden yazılar kaybolduğunda ya da resimler silindiğinde kimse isyan edip Facebook’un veya Google’ın ofislerini basmıyordu.
Sosyal ağlarda yüz milyon kullanıcı artık normal
Sosyal ağlarda anlık olarak milyon hatta yüz milyon düzeyinde kullanıcı bugün artık normal hale geldi. Bu kullanıcılar grup grup ayrılabiliyor ve farklı server’lara atanabiliyor. O yüzden anlık yani simültane olarak site içinde bulunan ziyaretçi sayıları çok büyük sorun oluşturmuyor. Sosyal ağlar dışında çok ziyaretçi çeken ikinci tür yapılar e-ticaret siteleridir ve ülkemizde de dev örnekleri var.
Bu e-ticaret sitelerinde, sayfaları ziyaret etmek dışında bir de satın alma işlemi yapılıyor ve yakın zamana kadar bu işlemlerin yapıldığı sayfaları bankalar sağlıyordu. Bankalar bu konuda hantal kalınca, dünyada Stripe gibi bizde de İyzico gibi özelleşmiş tahsilat sistemleri ortaya çıktı. E-ticaret sitelerinde alışverişlerin ödemeleri özel bir sayfa üzerinde gerçekleştirilir, genel site trafiğinin parçası değildir ve o sayfalar bu altyapı şirketlerince işletilir. E-ticaret sitelerinde de işler birebir site ile kullanıcı arasındadır, kullanıcıların kendi aralarında mali işlemler, anlık alım-satım olmaz.
Kripto para işlem platformları neden farklı?
Son yıllarda gelişen ve hayatımıza girmeye başlayan kripto varlık işlem platformları, yani borsalar, daha önce sorunları çözülmüş olan saydığım bu yapıların hiçbirine benzemiyor. Dikkat edin, burada site (ya da app) ziyaretçileri, pasif olarak bazı sayfalarla okuma-işaretleme ve nihayet ürün satın alma gibi nispeten basit bir ilişki içinde değiller.
Bu yeni platformlarda app içindeki kullanıcılarla aynı anda o sitede canlı olarak bulunan başka kullanıcılar karşılıklı alım-satım işlemleri yapmaktalar. Üstelik yapılan tüm bu işlemler dinamik data: Yani, bunlar uzun süre havada kalamaz, arada bir kaydedilmeleri gerekir ve işlemler geleneksel veri tabanı yapılarına kaydedilirler. Aksi takdirde yapılan iş çok riskli olur. Parasal ilişkiler çok hassastır, kaos ortamını asla kaldırmaz.
Yani borsalarda, her işlem anında disklere ve geleneksel veri tabanlarına yazılmaktayken aynı zamanda da anlık 200 bin ziyaretçiye hizmet vermeye devam edilmelidir, problemin zorluğu buradadır.
Dolayısıyla, ne sosyal network’lerdeki gibi kaybedildiğinde çok sorun yaratmayacak seanslar vardır burada ne de gerçekleşen (kullanıcılar arası) alım-satım işlemleri riske edilebilir. Geçmişte bu tür yapılar, sistemler yok muydu? Evet vardı, ama Wall Street gibi milyarlarca dolar kazanılan finansal yapıların içinde vardı ve onlarda da müşteri sayısı yüzler ya da en fazla birkaç bin düzeyindeydi. Özelleşmiş çözümleri milyonlarca dolara satan yazılım ve donanım şirketleri vardı Wall-Street için, hâlâ da var. Ama bu bilgiler Hadoop gibi açık kaynak değil. Ticari sır olarak saklanmaya devam ediliyor.
Benzer yapılar daha önce bir de online oyunlarda vardı, orada da sınırlı miktarda oyun içi paraları değiş tokuşa konu olurdu. Örneğin, “Eve Online” adlı oyun, simültane bir şekilde on binlerce oyuncuyu RAM’de (diskte değil) tutmaya zorunluydu. Ancak bunlarda bile kullanıcılar arası mali işlemleri askıda yani RAM’de tutmak çok risklidir.
Oyunlardaki risk, asla bugünkü kripto para işlem platformlarında olan riske benzemez, platformlarda riske edilen şey gerçek dünya paralarıdır. Kimsenin de bunu kaybetmeye tahammülü olmaz. Hal böyleyken bile online oyunlarda kullanıcılarla sistem sahipleri arasında daimi olarak sürtüşme yaşanır.
Gelelim blokzincire
Blokzincirleri saydığım tüm yapıların dışında yepyeni bir paradigma getirdi. Mali kayıtlar veri tabanına yapılmıyor artık, direkt blokzincire yazılıyor. Blokzincir üzerine yapılan kayıtlar ise çok güvenli bir şekilde yapılıyor ancak hem zaman hem de madenci fee’leri gibi yüksek maliyetler söz konusu. Hal böyle olunca, dünyanın bütün platformları işlemleri kendi üzerlerinde tutup, arada bir kayıtlarını blokzincir üzerinde güncellemekteler.
İşte global exchange’lerin bir iki sene önce geldikleri zorluk seviyesine şu anda yerli platformlarımız da gelmiş durumda. Paribu da anlık 200 bin rakamıyla şu anda dünyada anlık işlem kapasitesi olarak en ön sıralarda yer alıyor.
TL,DR;
Sonuçta anlamamız gereken şey, konunun üst düzey bir Ar-Ge meselesi olduğudur. Nasıl ki ülke olarak İHA’larımızla dünyada savunma sanayinde prestijli bir yere geldiysek, bugün kripto para işlemlerinde de önemli bir yerdeyiz ve bundan sonrasını Ar-Ge yaparak ve bu alana emek sarf ederek aşacağız.
Bizler kullanıcılar olarak meselenin zorlu, yüksek teknoloji içeren ve dünya çapında çözümsüz veya kısmen çözülmüş ama incelikleri gizli tutulan bir mesele olduğunun da hakkını verelim.
Bu içerik en son 22 Mayıs 2024 tarihinde güncellenmiştir.
