“Akıllı sözleşmelerin Türk Hukuku’na entegrasyonu, sözleşme yapma sürecinden başlayarak uyuşmazlık çözümüne kadar birçok alanda etkili olacaktır.”
Mehmet Türkarslan
Paribu Hukuk İş Birimi Direktörü
Akıllı sözleşme kavramı, hukuk literatürümüze girmeye başlayan bir kavram olmakla birlikte özellikle Borçlar Hukukumuz kapsamında dikkatle ve en ince detayına kadar anlaşılıp irdelenmesi gereken teknolojik bir gelişmedir.
Her ne kadar günümüzde “Blokzincir Hukuku”, “Kripto Para Hukuku”, “Teknoloji Hukuku” gibi kavramlar türetilmiş olsa da bu kavramların popülerlik beklentisinden ziyade bir anlamı olmamaktadır. Bunun yerine uygulanması gereken, Türk Borçlar Kanunu’nun sözleşme hükümleri ile ilgili genel hükümleri, akıllı sözleşmelerin de rahatlıkla hukukumuza adapte edilebileceğini göstermektedir.
Akıllı sözleşmelerin, Türk Hukuku’na entegrasyonu, sözleşme yapma sürecinden başlayarak uyuşmazlık çözümüne kadar birçok alanda etkili olacaktır. Özellikle, akıllı sözleşmelerin uygulama alanı genişledikçe, Türk Hukuku’nun bu yeni teknolojilere uyum sağlaması gerekecektir. Ancak hukuk, her zaman ve olması gerektiği gibi teknolojinin gelişimi takip edecek, onun arkasından gelerek teknolojiyi kendisine adapte edecektir.
Bu yazımızda akıllı sözleşmeler ve hukukumuzdaki olası yeri genel hatlarıyla incelenmiştir. Derinlemesine çalışma gerektiren bu konu hem kavramsal olarak hem de özellikle Borçlar Hukukumuzda yaratacağı etki üzerine belli noktalar açısından ele alınmıştır.
Akıllı sözleşmenin tanımı
Akıllı sözleşmeler, blokzincir teknolojisinin bir ürünüdür. İki veya daha fazla taraf arasındaki otomatik sözleşme yapma sürecinde yer alan şartlar, akıllı sözleşmeler tarafından programlanabilir hâle getirilir. Bu şekilde sözleşme, tarafların belirlediği şartlar yerine getirildiği takdirde otomatik olarak icra ve ifa edilir.
Akıllı sözleşmeler, kendilerini uygulamak için programlandıkları koşulları otomatik olarak takip eder ve yerine getirir. Sözleşmenin şartları yerine getirildiğinde, belirlenen sonuçlar otomatik olarak gerçekleştirilir. Örneğin; bir akıllı sözleşme, bir ödeme yapılmasını gerektiriyorsa belirlenen miktardaki kripto varlık otomatik olarak alıcıya aktarılır.
Basit akıllı sözleşmeler, belirli bir koşulun yerine getirilmesinin ardından belirli bir işlemi tetikleyebilir. Örneğin; bir kişi, belirli bir tarihte belirli miktarda para öderse bir otomatik ödeme yapılabilir. Karmaşık akıllı sözleşmeler ise, birden fazla koşulu yerine getirme gereksinimini karşılar ve birden fazla işlemi tetikleyebilir. Örneğin; bir sağlık sigortası şirketi, belirli bir hastalığın teşhisi konulan kişiyi, belirli bir hastane ağına yönlendirerek belirli bir doktor tarafından tedavi edilmesini sağlayabilir.
Akıllı sözleşmelerin türleri
Akıllı sözleşmelerin türleri arasında birçok farklı seçenek vardır. Bunların hangisinin kullanılacağı, sözleşmenin hedeflerine, gereksinimlerine ve diğer faktörlere bağlıdır.
Akıllı sözleşmeler, özellikle blokzincir teknolojisinin kullanımı ile birlikte yaygınlaşan bir uygulamadır. Bu sözleşmeler, “akıllı” yani kendiliğinden harekete geçiyor olma özelliği ile birçok avantaj sağlamaktadır.
Akıllı sözleşmeler; işlevlerine, uygulama alanlarına veya platformlara göre sınıflandırılabilir. Ancak hızla gelişen bir alan olduğu için aşağıda belirtilen türler, öne çıkanlar olarak nitelendirilebilir.
- Temel Akıllı Sözleşmeler: En basit formda programlanabilen ve belirli işlevleri yerine getiren akıllı sözleşmelerdir.
- Finansal Akıllı Sözleşmeler: Borçlanma, ödeme veya türevi finansal işlemleri otomatikleştiren sözleşmelerdir.
- Token Akıllı Sözleşmeleri: Blokzincir tabanlı token’ların yaratılması, transferi ve yönetimi için kullanılan sözleşmelerdir.
- Özel Akıllı Sözleşmeler: Belirli bir uygulama veya proje için özel olarak tasarlanan ve programlanan sözleşmelerdir.
- Protokol Akıllı Sözleşmeleri: Blokzincir protokolleri üzerinde çalışan, genellikle bir ekosistemin işleyişini sağlayan sözleşmelerdir.
- Karmaşık Akıllı Sözleşmeler: Birden fazla işlevi veya daha karmaşık programlama mantığını içeren sözleşmelerdir.
Akıllı sözleşmelerin özellikleri
Akıllı sözleşmelerin “akıllı” olma sebepleri şunlardır:
- Otomatik Yürütme: Akıllı sözleşmeler, dijital ortamda otomatik olarak çalışırlar. Bu sayede, insan hatası gibi faktörlerin etkisini azalır ve işlemlerin daha hızlı, güvenli bir şekilde gerçekleşmesini mümkün kılar.
- Programlanabilir Olma: Akıllı sözleşmeler, belirli koşulların gerçekleşmesi durumunda otomatik olarak çalışacak şekilde programlanabilir. Bu sayede, sözleşmelerin şartlarına uygun şekilde çalışırlar. Sözleşmenin içerdiği koşullar yerine getirildiğinde sözleşme yaptırımları otomatik olarak hayata geçer.
- Güvenli Olma: Akıllı sözleşmeler, blokzincir teknolojisi kullanılarak oluşturulduğu için son derece güvenli bir yapıya sahiptir. Bu sayede sözleşmelerin içeriğinde herhangi bir değişiklik yapılamaz ve taraflar arasında güvenli bir işlem gerçekleştirilir. Blokzincir teknolojisi ile oluşturulan akıllı sözleşmeler, dağıtık bir yapıya sahip olduğu için son derece güvenlidir ve herhangi bir müdahaleye karşı korunaklıdır.
- Otomatik Ödeme: Akıllı sözleşmeler, belirli koşulların gerçekleşmesi durumunda otomatik olarak ödeme yapabilirler. Bu sayede sözleşmelerde belirtilen şartlar yerine getirildiği takdirde ödemeler hızlı ve güvenli bir şekilde gerçekleşir. Sözleşmenin içinde belirtilen koşulların yerine getirilmesi, ödemelerin otomatik olarak yapılmasını sağlar ve bu da taraflar arasındaki işlemi hızlandırır.
- Maliyet Tasarrufu: Akıllı sözleşmeler, işlemleri otomatikleştirir ve insan faktörünü azaltarak maliyet tasarrufu sağlar. Bu sayede işlem maliyetleri düşer ve taraflar arasında daha uygun bir iş birliği sağlanır.
Akıllı sözleşmelerin yapısı
Akıllı sözleşmelerin değiştirilmesi, genellikle sözleşmenin programlanabilirliği ve blokzincir teknolojisi üzerinde çalışması bağlamında ele alınır. Blokzincir teknolojisi, akıllı sözleşmelerin merkezi olmayan ve değiştirilemez bir yapıya sahip olmasını sağlar. Bu nedenle, bir kez akıllı sözleşme, blokzincire kaydedildikten sonra sözleşmenin temel parametrelerinin değiştirilmesi zor veya imkânsız bir hâl alabilir.
Bununla birlikte akıllı sözleşmelerin tasarım ve programlanmasına esneklik katılabilir. Akıllı sözleşmelerin bazı bölümleri veya şartları, önceden belirlenmiş koşullar ve yetkili tarafından programlanabilir şekilde değiştirilebilir. Bu süreçte esneklik sağlamak ve değişiklik ihtiyaçlarına yanıt verebilecek şekilde planlama yapmak önemlidir. Belirli olaylar gerçekleştiğinde sözleşme, otomatik olarak değişikliklere uyum sağlayabilir.
Yine de akıllı sözleşmelerin değiştirilmesi önemli bir karar veya müdahale gerektirir. Akıllı sözleşmenin değiştirilmesi, sözleşme tarafları arasında anlaşma sağlanması veya belirli programlama koşullarının yerine getirilmesi gerekebilir. Bu değişiklikler, genellikle blokzincir tabanlı platformlar veya protokoller üzerinden gerçekleştirilir.
Değişiklikler söz konusu olduğunda akıllı sözleşmelerin yasal çerçeveleri ve ilgili yasal hükümler dikkate alınmalıdır. Yapılacak yeniliklerin hukuki olarak geçerli ve uygun şekilde gerçekleşmesi için ilgili kanunlar, sözleşme şartları ve taraflar arasında yapılan anlaşmalar göz önünde bulundurulmalıdır.
Blokzincir teknolojisinin doğası gereği, akıllı sözleşmelerin değiştirilmesi sırasında bazı kısıtlamalar oluşabilir. Akıllı sözleşmelerin değişiklikleri, ihtiyaçlara ve tasarımına uygun olarak planlanmalı, hukuki düzenlemelere uygun olmalı ve sözleşme tarafları arasında anlaşma sağlanmalıdır.
Akıllı sözleşmelerin bu özellikleri sayesinde işlemlerin daha hızlı, daha güvenli ve daha uygun maliyetli bir şekilde gerçekleştirilmesi mümkün olmaktadır. Bu nedenle akıllı sözleşmeler, özellikle finansal işlemler gibi hassas işlemlerde tercih edilir. Akıllı sözleşmelerin yaygınlaşması ile birlikte işlemlerin daha güvenli ve daha hızlı bir şekilde yapılması mümkün olacak ve belki bu da iş dünyasında bir devrim yaratacaktır.
Kripto varlıkların durumu
Bazı kripto varlıklar, özellikle merkeziyetsiz finans (DeFi) projelerinde kullanılan token’lar, akıllı sözleşmelerle ilişkilendirilebilir. Bu token’lar, blokzincir üzerinde işlem yapabilmek için akıllı sözleşmelerle birlikte kullanılır. Ancak her kripto varlık, bir akıllı sözleşme değildir. Kripto varlıklar, genel olarak blokzincir teknolojisi üzerine inşa edilen dijital varlıklardır. Bunlar genellikle kripto para birimleri veya token’lar olarak bilinir. Akıllı sözleşmeler ise, blokzincir üzerinde çalışan programlanabilir sözleşmelerdir.
Bir kripto varlığın akıllı sözleşme olması için o varlığın blokzincir platformunda programlanabilirlik özelliğine sahip olması gerekir. Örneğin; Ethereum blokzinciri üzerindeki ERC-20 token’ları, akıllı sözleşmelerdir. Çünkü programlanabilirlik ve belirli şartları otomatik olarak yerine getirme yeteneklerine sahiptirler.
Ancak, kripto varlıkların tamamı akıllı sözleşmeler değildir. Örneğin; Bitcoin, bir kripto para birimi olarak kabul edilir ancak Bitcoin blokzinciri üzerinde doğrudan akıllı sözleşme yetenekleri sunmaz. Bitcoin, temel olarak dijital bir para birimi olarak kullanılır ve basit transfer işlemlerini gerçekleştirebilir.
Kısacası akıllı sözleşmeler genellikle blokzincir platformları üzerinde programlanabilen sözleşmelerdir. Her kripto varlık, akıllı sözleşme olmayabilir, ancak bazı kripto varlıklar (token’lar) akıllı sözleşme yeteneklerine sahip olabilir.
Türk Hukuku açısından durumu
Türk Hukuku açısından, akıllı sözleşmelerin yasal statüsü henüz belirlenmemiştir. Ancak Türk Borçlar Kanunu’nun “Sözleşmenin Yapılması” başlıklı 2. maddesi uyarınca sözleşme yapmak için herhangi bir şekil şartı aranmamaktadır. Bu nedenle akıllı sözleşmelerin, yazılı sözleşme yerine geçebileceği düşünülmektedir. Bu da akıllı sözleşmelerin, konvansiyonel sözleşmelerin yerine geçebileceği anlamına gelir.
Ancak akıllı sözleşmelerin yasal statüsünün henüz belirlenmemiş olması, sözleşmenin geçerliliği, sözleşmenin yerine getirilmesi ve uyuşmazlıkların çözümü gibi konularda belirsizlikler yaratabilir. Bu belirsizlikler, taraflar arasında hukuki anlaşmazlıklara yol açabilir. Bu nedenle, akıllı sözleşmelerin kullanımı konusunda daha fazla düzenleme yapılması gerekmektedir.
Akıllı sözleşmeleri, geleneksel hukukun bir alternatifi ya da geleneksel hukuku ortadan kaldıran bir ikame gibi düşünmek hatalı olacaktır. Bu düşüncenin aksine, akıllı sözleşmeler, geleneksel hukuki çerçevelerin uyarlanması ile çok daha verimli olacak olan bir teknolojidir. Zira akıllı sözleşmeler; güvenilirlik, şeffaflık ve otomatik yürütme gibi avantajlar sunar. Ancak hukuki bağlayıcılık konusunda bazı sorunlar da ortaya çıkabilir. Çünkü akıllı sözleşmeler, mevcut yasal düzenlemeleri ve hukuki sorumlulukları tam olarak yerine getiremeyebilir. Bu nedenle hukuki etkilerini tam olarak anlamak ve uygulamak için geleneksel hukuki çerçeveleri uyarlamak gerekebilir.
Akıllı sözleşmelerin, Türk Hukuku açısından ve özellikle Borçlar Hukuku açısından irdelenmesinde ilk akla gelen hususlardan birisi de sözleşme serbestisi ve sözleşmenin değiştirilmesi ya da geçersiz sayılması kuralları olacaktır.
Borçlar hukukundaki sözleşme serbestisi, taraflar arasındaki ilişkileri belirler ve tarafların iradesine bağlıdır. Akıllı sözleşmelerin değiştirilebilirliği de tarafların iradesine bağlıdır. Ancak değiştirilebilirlik konusunda sınırlar ve koşullar belirlenmelidir. Akıllı sözleşmelerin değiştirilebilirliği, blokzincir teknolojisiyle birlikte popüler hâle gelmiştir. Blokzincir, merkezi olmayan bir yapıya sahiptir ve üzerinde yapılan değişiklikler geri alınamaz. Bu nedenle, akıllı sözleşmelerin değiştirilebilirliği, sözleşmenin türüne ve tarafların konumuna bağlı olarak belirlenmelidir.
Akıllı sözleşmelerin değiştirilebilirliği, sözleşmenin türüne ve tarafların konumuna bağlı olarak belirlenmelidir. Tarafların ihtiyaçlarına ve beklentilerine uygun olarak değiştirilebilirliği düzenlenmelidir. Sözleşmenin değiştirilebilirliği, sözleşmenin sonuçlarına da bağlıdır. Sözleşmenin amacını veya sonucunu etkilemeyecek şekilde belirlenmelidir.
Bu içerik en son 5 Temmuz 2023 tarihinde güncellenmiştir.
